Ooit pompte gemaal Beetskoog het water uit polder Beetskoog naar de Schermerboezem. Dit voormalige stoomgemaal is gebouwd in 1877 en bemaalde tot 1954 de polder. In 1982 werd het een museumgemaal. Van mei tot en met september is het iedere eerste zondag van de maand open voor publiek en draait de motor.

Gemaal Beetskoog met links de machinistenwoning, momenteel bewoond door particulieren. Bron: Museumgemaal Beetskoog.

Polder Beetskoog

Polder Beetskoog, tussen Beets en Oudendijk, werd sinds de zeventiende eeuw boven water gehouden door windmolens. De polder stapte in 1877 over op een stoomgemaal. De zuivelprijzen waren tot grote hoogte gestegen en de boeren waren bereid in de nieuwe stoomtechniek te investeren. Bij molens was de wind immers altijd een onzekere factor en een stoomgemaal bood zekerheid, hogere opbrengsten en nog meer geld in het laatje.

Dieselgemaal Beetskoog

Polder Beetskoog ging voor de bouw van het gemaal in zee met het ingenieursbureau van W.C. & K. de Wit uit Amsterdam. Kenmerkende elementen van de bouwstijl van dit bureau waren de flauwe dakhelling, het roosvenster in de top van de gevel en de logische indeling van het interieur (de ketel, stoommachine en vijzel zijn in één bouwlichaam geplaatst).

Doorsnedes, plattegronden en aanzichten van stoomgemaal Beetskoog, 1877. Collectie: Waterlands Archief

De aandrijving bestond uit een stoommachine met een vermogen van 22 pk. De machine dreef een vijzel aan met een doorsnede van 1,65 meter, waarmee het gemaal een capaciteit haalde van 50 kubieke meter per minuut bij een opvoerhoogte van 2 meter. Aan de achterzijde stond een 16 meter hoge schoorsteen.

Brons-dieselmotor

In 1910 werd de hele installatie vernieuwd. De stoommachine maakte plaats voor een Brons-dieselmotor met een vermogen van 50 pk. Deze werd met een brede lederen riem gekoppeld aan een nieuwe Stork-centrifugaalpomp, waarmee het gemaal een capaciteit kreeg van 70 kubieke meter per minuut. Deze pompt het water omhoog van -2.43 m NAP in de polder naar een peil van -0,50 m NAP in de Schermerboezem.

Interieur gemaal met rechts de Brons-motor, links de STORK-centrifugaalpomp en daartussen de brede lederen riem. Foto: Museumgemaal Beetskoog
Krantbericht over plaatsing Brons-motor op 11 oktober 1910, 15-10-1910, NV Dagblad de Telegraaf. Collectie: www.delpher.nl

De Brons-motor is een uitvinding van Jan Brons uit Appingedam. Hij was een bouwvakker die sinds 1891 druk met verbrandingsmotoren experimenteerde. Zijn motor had geen brandstofpomp nodig en was daarom goedkoop.

Aan de achterzijde van het gemaal een restant van de fundering van de schoorsteen. De schoorsteen werd in 1932 afgebroken. Foto: Redengevende omschrijving, Provinciale Monumenten Noord-Holland

Gemaal buiten bedrijf

In 1954 werd een nieuw elektrisch gemaal nabij de provinciale weg N247 gebouwd. Dit gemaal nam de bemalingstaak over. Het dieselgemaal functioneerde tot 1967 als reservegemaal en werd daarna buiten bedrijf gesteld. Door de oplettende buren, die in de machinistenwoning woonden, maar vooral door de inzet van voormalige beheerder Berend Eikenaar – hij ontving hiervoor een koninklijke onderscheiding – is de installatie uit 1910 compleet en bedrijfsklaar bewaard gebleven. Hierdoor behoort het gemaal tot een van de weinige gaaf bewaard gebleven voorbeelden van gemaaltechniek uit het begin van de twintigste eeuw van Nederlands fabricaat. Sinds 1982 is het dieselgemaal opengesteld voor publiek en staat het op de provinciale monumentenlijst van Noord-Holland. In 2000 heeft het dieselgemaal zelfs nog stand-by gestaan tijdens de Millenniumbug.

In 2020 is rechts naast het Museumgemaal een nieuw gemaal geplaatst. Dit gemaal heeft de bemalingstaak van het elektrische gemaal overgenomen en heeft een capaciteit 80 m3 per/min. Foto: HHNK

Extra

Dieselgemaal Beetskoog

Sla de kaart over en ga naar de tekstversie van: Dieselgemaal Beetskoog

Tekstversie

Dieselgemaal Beetskoog

Adres

Beetskoogkade 2, 1631 DP, Oudendijk, NL