De Kathammer of Katwoudermolen

De Kathammer of Katwoudermolen is een opvallende verschijning in het open landschap bij Volendam. Het Rijksmonument uit 1896 maalt niet alleen op de wind, maar de molen herbergt ook een elektrisch gemaal. De molen draait regelmatig en is alleen voor groepen te bezoeken op afspraak.

Polder Katwoude

De Kathammer of Katwoudermolen bemaalt het oostelijk deel van de polder Katwoude van circa 520 hectare. De naam van de molen is afgeleid van aspecten uit het landschap, KAT betekent bonkig veenland, het woord HAM staat voor uitham in de zee (Zuiderzee).

Vanuit de polder (1,95 m onder NAP) wordt het water minimaal 1,7 meter opgepompt en vervolgens via een uitwateringssluis geloosd op het Markermeer. De polder bestaat uit hoogveen. Door de eeuwen heen daalde de bodem langzaam door het inklinken en oxidatie van het veen. Hierdoor kon men het water steeds moelijker bij eb op een natuurlijke manier (van hoog naar laag) lozen op de Zuiderzee. In 1650 werd een schepradmolen gebouwd om het water omhoog te pompen, de Hogendijkse Molen. De polder Katwoude werd in 1663 doorsneden door de trekvaart tussen Edam en Amsterdam. Hierna bemaalde de molen alleen nog het oostelijk deel van de polder. Voor het westelijke deel van de polder, polder Katwoude-Lagendijk, werd in 1665 een nieuwe schepradmolen aan de trekvaart gebouwd.

Brand

Op 5 december 1895 brandde de Hogendijkse Molen af door blikseminslag. De molen werd bewoond door de molenaar en zijn gezin. Helaas overleefde zijn dochter de inslag niet en raakte de molenaar gewond. Omdat een stoomgemaal destijds te duur was, werd in 1896 een nieuwe molen gebouwd. Deze kwam op de oude acht gemetselde penanten (muurdammen) van zijn voorganger te staan, die de brand hadden overleefd. De molen kreeg een stalen vijzel, voor die tijd erg modern. Met het oog op brandgevaar woonde de molenaar niet langer in de molen, maar in de nog aanwezige nieuw gebouwde molenaarswoning daarnaast.

In 1911 werd in de molen een centrifugaalpomp geplaatst, aangedreven door een oliemotor. De wieken waren nu niet meer nodig. Later, circa 1930, werd de romp afgezaagd tot op de kapzolder.

Wind- én elektroaandrijving

In de loop van de jaren tachtig van de 20^ste eeuw keerde het tij voor de onttakelde molen. De polder Katwoude was inmiddels opgegaan in het grote Waterschap de Waterlanden en dat begon in 1987 met een grootscheepse restauratie. Vanwege de bijzondere historische en landschappelijk waarde werd gekozen om de molen weer op te bouwen. Het achtkant werd tot de oorspronkelijke hoogte verlengd en voorzien van een nieuwe kap met wieken. Hierdoor is de molen weer in staat de polder op windkracht te bemalen.

Daarnaast biedt de molen sindsdien onderdak aan een elektrisch vijzelgemaal. Dat bevindt zich onder de houten vloer. Het gemaal slaat automatisch aan als het waterpeil in de polder te hoog is. Het is niet mogelijk tegelijkertijd op de wind en met de elektromotor te malen.

De vijzel, met een diameter van 1,85 m, is in de molen zichtbaar door een glazen plaat. Bij de bovenzijde van de vijzel bevinden zich wachtdeuren. Deze deuren voorkomen dat hoog water de polder weer instroomt.

Molenbiotoop

De molenbiotoop is de omgeving van de molen. De molenbiotoop van de Kathammer of Katwoudermolen is erg goed. In de omgeving staan geen hoge bomen of gebouwen. Daardoor kan de molen goed draaien op de wind.

Extra

• EXPO over de versterking van de Markermeerdijken, Hoogedijk 1d in Katwoude  
• Dijkversterking Katwoude
• Fluisterende Molens Noord-Holland(externe link) 
• Fluisterende Molens podcastserie(externe link)
• Ten noorden ligt een natuurgebied, het Heitje van Katham(externe link): Het Heitje van Katham ligt erg dicht bij het vissersdorp Volendam. Hier is een voor Noord-Holland unieke veenheide op een dichtgegroeide sloot ontstaan met zeer bijzondere flora.
• In oorsprong 17e-eeuwse uitwateringssluis aan de oostkant. De sluisdeuren worden in 2022 vernieuwd.
• Palingroute(externe link)

De instandhouding van de molen wordt mede mogelijk gemaakt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de provincie Noord-Holland.