Gemaal Soeteboom en Hornersluis

Stoomgemaal

Gemaal Soeteboom was oorspronkelijk een stoomgemaal. Het werd gebouwd in 1873-1874 en is daarmee het oudste gemaal in de Zaanstreek. Aanleiding voor de bouw was het afbranden van een van de drie molens van de polder Westzaan. Om op funderingskosten te besparen, werd het gemaal geplaatst op de oude Hornersluis. Het gemaal is vernoemd naar de 17^de-eeuwse streekhistoricus Hendrick Jacobsz. Soeteboom. Hij was de eerste die een historische beschrijving van de Zaanstreek samenstelde.

In 1917 maakte de stoommachine plaats voor een elektromotor en werd de schoorsteen verwijderd. De elektromotor had een vermogen van 80 pk en de capaciteit van het gemaal was toen 120 kubieke meter water per minuut. Tot 1982 bemaalde het gemaal de polder Westzaan. Daarna nam gemaal Overtoom het werk van Soeteboom over. Dit gemaal werd in 1980-1982 gebouwd door Waterschap Het Lange Rond, waarin de polder Westzaan in 1977 was gefuseerd.

Toch doet gemaal Soeteboom tegenwoordig nog steeds dienst, hoewel het een andere functie heeft gekregen. Bij heftige neerslag draait het gemaal nog steeds mee, maar de belangrijkste taak is tegenwoordig die van doorspoelgemaal. De waterkwaliteit in de achterliggende sloten laat te wensen over. Er zit weinig stroming in het water terwijl de vuilbelasting hoog is. Met behulp van het gemaal worden de sloten daarom regelmatig doorgespoeld.

In het gemaal bevindt zich nog de oude aandrijfinstallatie met drie drijfwielen gekoppeld door middel van brede drijfbanden. De kammen zijn van nylon, maar oorspronkelijk van azijnhout. De vijzel doet tegenwoordig nog steeds dienst. Een moderne elektromotor zorgt voor de aandrijving. De huidige capaciteit van het gemaal is 30 kubieke meter water per minuut.

De gebiedsbeheerder komt één keer per week langs om het krooshek schoon te maken en olie bij te vullen. Het gemaal is niet toegankelijk, wel zijn er aan de voorzijde extra ramen aangebracht om de aandrijfinstallatie beter zichtbaar te maken. In de tussenruimte van het gemaal bevinden zich drie deuren. Vermoedelijk zijn dit kasten en een bedstede geweest.

Hornersluis

De Horner- of Jaap Kraftensluis dateert uit de 17^de eeuw en was eerst van hout. In 1703 werd de sluis totaal vernieuwd in baksteen. Een plaquette in de sluis herinnert aan het leggen van de eerste steen op 4 juni van dat jaar. Destijds was de Hornersluis een zeesluis in de Noorder IJ- en Zeedijk langs het IJ. Dat stond in open verbinding met de Zuiderzee. In 1870-1876 kwam hier verandering in door de aanleg van het Noordzeekanaal. Toen werd het IJ grotendeels ingepolderd. In oktober 1872 besloot het polderbestuur de sluis op te heffen en hem te gebruiken als fundering en buitenwaterloop van het nieuwe gemaal Soeteboom. De naam van de Hornersluis verwijst naar de Horn (horn = hoek), een in het water vooruitspringend stuk land dat ook de naam gaf aan de nabije Hoge en Lage Horn.

Behalve de gedenksteen zijn er in het front van de sluiswanden horizontale peilmerken aangebracht. In de westelijk sluiswand staat ‘1732 II’ en de oostelijke sluiswand ‘27’. Zowel de gedenksteen als de peilmerken zijn beschermd als provinciaal monument.

Extra

• YouTubefilmpje(externe link) van HHNK
• Wandelen: Het Rondje Gouw(externe link) van het Wandelnetwerk Noord-Holland is een vrij lange rondwandeling om de Gouw en zijn open veenweidegebied heen. U loopt langs de groene Westzijde van Zaandam, over de Noorder IJ- en Zeedijk en door het lange en sfeervolle dorpslint van Westzaan. 
• Wandelen: Het Rondje Zaanoever(externe link) van HollandRoute voert langs de oostelijke en westelijke oever van De Zaan.