Droogte en waterverdeling
Actuele situatie
Na weken van droogte heeft het de afgelopen tijd weer geregend in Nederland. Deze neerslag is gunstig voor de dijken, het watersysteem, de landbouw en natuur.
Ondanks de regen, blijft het neerslagtekort in ons gebied groot. Dat is het verschil tussen verwachte verdamping en gemeten neerslag. Naar verwachting wordt het jaar 2025 een van de 5% droogste jaren gemeten. We blijven daarom alert op droogte en nemen waar nodig maatregelen.
Watervoorraad
Door de neerslag zijn de afgelopen weken de waterstanden in de rivieren zoals de Rijn weer gestegen. Wij houden de waterstanden continu goed in de gaten, om te kunnen inspelen op droogte. Waar nodig (en waar dit kan) is het waterpeil in vaarten en sloten verhoogd. Op deze manier wordt er meer water vastgehouden en ontstaat er een kleine buffer voor de zomerperiode.
Veilige dijken
De neerslag heeft een positief effect op onze dijken en duinen gehad. De afgelopen maanden was de bovenlaag van sommige dijken droog aan het worden, maar er was geen reden tot zorg. Door de regen die is gevallen verwachten wij de komende periode geen problemen bij onze waterkeringen. De dijken zijn dus veilig.
Droge start van 2025
De droogte is dit jaar vroeg begonnen. Ondanks dat er de afgelopen tijd wat regen is gevallen, blijven we alert op droogte. Het voorjaar was buitengewoon droog en zonnig. Maart was de droogste maart ooit gemeten in Nederland sinds het begin van de metingen in 1906. Gemiddeld over het land viel slechts 6 mm neerslag tegen 53 mm normaal. (Bron: KNMI). Dit betekent dat de natuur, landbouw en waterbeheerders in Nederland al vroeg in het jaar met droogte geconfronteerd zijn.
Neerslagtekort
Het droogteseizoen begint jaarlijks op 1 april en duurt tot 1 oktober. In die zes maanden berekent het KNMI het landelijke neerslagtekort. Dat is het verschil tussen verwachte verdamping en gemeten neerslag. Het neerslagtekort wordt vanaf april bijgehouden, omdat planten en bomen dan gaan groeien en het vaker zonnig weer wordt. Water verdampt door de warmte sneller en er valt vanaf april doorgaans minder regen. Het gebrek aan regen, de vele zonneschijn en hoge temperaturen leiden momenteel tot een neerslagtekort (bron: KNMI).
Dijkinspecties
Door het neerslagtekort kunnen droogtescheuren ontstaan. In Hollands Noorderkwartier worden er de komende tijd geen problemen verwacht. De dijken zijn dus veilig. Onze medewerkers in het veld zijn continu alert op mogelijke schades die ontstaan door droogte. Zodra er sprake is van een aanzienlijk neerslagtekort (vanaf 225 mm) gaan onze inspecteurs op pad om dijken te controleren. Op deze manier wordt scheurvorming in dijken tijdig gesignaleerd en aangepakt. Zo zorgen we voor veilige dijken en houden inwoners droge voeten.
Waterbeschikbaarheid bij droogte
Langdurige droogte en hitte komen steeds vaker voor. Wanneer er geen regen valt en het water verdampt hebben we steeds minder water in onze sloten. We kunnen dan water inlaten vanuit het IJssel- en Markermeer. Maar als er ook in de rest van Europa geen regen valt en het IJsselmeer via de Rijn en de IJssel ook niet meer voldoende wordt aangevuld met water, moeten we het beschikbare oppervlaktewater verdelen.
Verdeling beschikbaar water
Het beschikbare water gaat dan het eerst naar de zaken die van groot belang zijn, zoals de zorg voor onze dijken, de drinkwatervoorziening en de energiecentrales. Andere zaken zoals bijvoorbeeld beregening van gewassen, scheepvaart en recreatie krijgen een lagere prioriteit. Hieronder ziet u welke voorzieningen en activiteiten tot welke categorie behoren. Categorie 1 heeft de hoogste prioriteit en categorie 4 de laagste.
Landelijk bepaald, regionaal uitgewerkt
We noemen deze (landelijke) prioritering de verdringingsreeks. Deze geeft aan welke zaken bij de waterverdeling voorrang krijgen op andere zaken. De categorieën 3 en 4 zijn door de provincies en de waterschappen vervolgens regionaal uitgewerkt in de Strategie Waterverdeling.
De Strategie Waterverdeling HHNK is op 28 februari 2024 vastgesteld door ons algemeen bestuur.
Webviewer peilhandhaving gedurende droogte
Onderstaande animatie toont hoe het water verdeeld wordt als er minder water beschikbaar is/komt.
Ook in droge periodes proberen we de boeren zo veel en zo lang mogelijk van water te voorzien. We nemen eerst maatregelen die leiden tot waterbesparing, zoals het beperken van schutbewegingen bij sluizen en het sluiten van vispassages. Maar als de droogte aanhoudt kan het nodig zijn het onttrekken van oppervlaktewater voor beregening te verbieden. Dit raakt met name de agrarische sector.
Bij het instellen van onttrekkingsverboden staat het minimaliseren van de maatschappelijke en economische schade centraal. Dat betekent dat laag renderende landbouwgewassen als eerste te maken krijgen met onttrekkingsverboden. Gewassen die een hogere opbrengst per hectare hebben, de zogenaamde ‘kapitaalintensieve teelt’, kunnen in principe langer van water worden voorzien. Om te bepalen in welke volgorde gewassen een onttrekkingsverbod krijgen opgelegd, gebruiken we de NSO-typering van de WUR als objectieve bron voor de gewasopbrengst per hectare.
Het gebruik van oppervlaktewater voor beregening wordt, in geval van toenemende schaarste, in drie stappen afgebouwd:
- Laag renderend, opbrengst per hectare kleiner dan € 2.000;
- Gemiddeld renderend, opbrengst per hectare tussen de € 2.000 en € 10.000 per hectare;
- Hoogrenderend, ofwel kapitaalintensieve teelten, opbrengst per hectare meer dan € 10.000.
Onttrekkingsverboden
Op Texel geldt het gehele jaar een onttrekkingsverbod. Dit vanwege de kwetsbaarheid van het gebied en omdat hier geen wateraanvoer mogelijk is.
Ook zijn er gebieden waar u in verband met de bruinrotbacterie geen oppervlaktewater mag gebruiken voor de teelt van zetmeel- en consumptieaardappelen en tomaten. Dit is belangrijk voor moestuinen waar tomaten en aardappelen worden gekweekt. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) stelt op basis van onderzoek jaarlijks de gebieden vast waar deze onttrekkingsverboden van kracht zijn. Deze gebieden zijn te vinden op de website van de NVWA.
Aanscherping afspraken waterverdeling
Na de droge zomer van 2018 hebben Rijkswaterstaat, alle provincies en de waterschappen rondom het IJsselmeergebied in overleg met de belangrijke gebruikers van het zoete water, zoals de landbouw en industrie, nieuwe afspraken gemaakt over de verdeling van water. De oude verdeling bleek niet meer te voldoen. De belangrijkste wijzigingen zijn:
- Eerder stoppen met handhaven van het peil in minder kwetsbare gebieden;
- Eerder stoppen met doorspoelen tegen zoutindringing;
- Eerder stoppen met waterverbruik door landbouw en glastuinbouw;
- Eerder stoppen met stedelijk watergebruik.
Uitzondering kapitaalintensieve gewassen
Voor bepaalde kapitaalintensieve gewassen is zo lang als mogelijk een beperkte hoeveelheid water beschikbaar. Omdat in die fase het aanbod van water lager is dan de vraag, is met een Adviescommissie Landbouw een rangorde voor de waterverdeling vastgesteld op basis van de opbrengst per hectare.
Gedurende het droogteseizoen kan HHNK deze rangorde op advies van de Adviescommissie Landbouw zo nodig ook bijstellen. Criterium is dat er met een geringe en tijdelijke watergift grootschalige sociaal-economische schade is te voorkomen. Deze adviescommissie bestaat uit vertegenwoordigers van LTO Noord, KAVB, NFO kring Noord, NAJK, NAV, Glastuinbouw NL regio Noord-Holland, ANV Water, land en dijken en NMV Noord-Holland
Indeling gewassen op rendement
Peilhandhaving
Het kan voorkomen dat kapitaalintensieve gewassen water krijgen en dat tegelijkertijd het peil in het desbetreffende gebied niet meer wordt gehandhaafd. Dan mag er geen water uit het watersysteem rond het perceel worden onttrokken. In dit geval mogen watervragers water onttrekken uit peilgebieden die nog wel op peil worden gehouden, met uitzondering van dijksloten, hoogwaterzones of stedelijk gebied. Dit kan gepaard gaan met rijafstanden. Het is dan van extra belang alert te zijn op de waterkwaliteit. Er vindt namelijk ook geen doorspoeling meer plaats tegen verzilting. Daar is onvoldoende water voor beschikbaar. Als dit aan de orde komt, vindt u op de bovenstaande webviewer een kaart waarop is aangegeven waar u wél water kunt innemen.
Hoewel de bewegingsruimte beperkt is, wordt met deze aanpak het op dat moment beschikbare water zo optimaal mogelijk ingezet. In de praktijk zal dat betekenen dat er voor bepaalde gewassen kleine hoeveelheden water enkele dagen beschikbaar zullen zijn waarmee zo veel mogelijk economische en maatschappelijke schade kan worden verminderd of in het ideale geval voorkomen.
Maatregelen rond waterverdeling
De verdringingsreeks treedt in werking wanneer er sprake is van een dreigend watertekort. Vanaf dat moment worden bij toenemende neerslagtekorten volgordelijk maatregelen getroffen om het beschikbare water eerlijk te verdelen. Het totaal aan maatregelen en de volgorde, is weergegeven in onderstaande tabel.
