Bij verkiezingen is het van groot belang dat deze eerlijk en correct verlopen. Hoe zorgen we daar in Nederland voor? Anders dan in sommige landen is er niet één instantie die toezicht houdt op het verkiezingsproces. Verkiezingen in Nederland zijn decentraal georganiseerd met een grote rol voor de gemeenten. De regels die gevolgd moeten worden bij verkiezingen staan in de Kieswet(externe link).

Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de registratie van kiesgerechtigdheid, het toesturen van de stempassen, het organiseren van de stembureaus en de bezetting daarvan, het drukken van stembiljetten en na de verkiezingen het tellen van de stemmen en het bewaren van stembiljetten en andere documentatie. Na enige tijd worden deze vernietigd.

De dag van de stemming

De stembureaus die de gemeente instelt, zorgen voor een goed verloop van het stemmen en het tellen van de stemmen.

  • Gemeenten registreren de kiesgerechtigdheid van hun inwoners in de Basisregistratie Personen (BRP). Op grond hiervan verstrekt de gemeente de kiezer de stembescheiden voor de verkiezing.
  • Kiezers krijgen op hun huisadres een uitnodiging om te stemmen: een stempas. Op elke stempas staat een volgnummer. Ook heeft een stempas een aantal echtheidskenmerken ter voorkoming van misbruik: kleurendruk, speciaal papier, watermerken e.d.
  • Kiezers moeten zich identificeren als zij komen stemmen in het stembureau. Het identiteitsbewijs mag maximaal vijf jaar verlopen zijn op de dag van stemming. Kiezers kunnen pas hun stem uitbrengen als het stembureau hun identiteitsbewijs heeft gecontroleerd en als zij een geldige stempas of een geldige stempas in combinatie met een volmachtbewijs en identiteitsbewijs van de volmachtgever hebben.
  • Is een kiezer niet in de gelegenheid om zelf zijn stem uit te brengen, dan kan hij dit bij volmacht door iemand anders laten doen. De persoon die wordt gemachtigd om voor iemand anders te stemmen, mag maximaal twee volmachten aannemen en kan de volmachtstem alleen tegelijkertijd met zijn eigen stem uitbrengen. Het initiatief tot het verlenen van een volmacht ligt bij de kiezer, en niet bij zijn gemachtigde.
  • Om het stemgeheim en de betrouwbaarheid en transparantie van de telling van stemmen te waarborgen, wordt in Nederland sinds 2009 met een rood potlood en papier gestemd.
  • De leden van het stembureau worden aangesteld door het college van burgemeester en wethouders van de gemeente. Kandidaten mogen geen lid zijn van een stembureau, gemeentelijk stembureau, hoofd stembureau of centraal stembureau voor de verkiezing waarvoor zij kandidaat zijn. Op een stembureau moeten permanent minimaal drie leden aanwezig zijn.
  • Voor de berekening van de uitslag en de kiesdeler/kiesdrempel worden uitsluitend de op de kandidaten uitgebrachte stemmen geteld. De stembureaus vermelden daarnaast het aantal blanco stemmen, evenals het aantal ongeldige stemmen(externe link), afzonderlijk in het proces-verbaal van de zitting.

Kiezers mogen bij het tellen van de stemmen aanwezig zijn. Meer informatie over het tellen vind je op de website van de Kiesraad(externe link) en de uitleg van de Rijksoverheid.

Onregelmatigheden

Als kiezers bezwaar hebben tegen de gang van zaken in het stemlokaal of bij het tellen van de stemmen kunnen ze dit direct melden bij de stembureauleden. Die noteren het bezwaar in het proces-verbaal. Zo'n proces-verbaal wordt in elk stembureau opgemaakt en bevat ook de uitkomst van het stemmen tellen. Ook kunnen kiezers incidenten melden aan het centraal stembureau van het waterschap. Hiervoor is een formulier beschikbaar op de website van de gemeente en het hoogheemraadschap. 

Meer informatie over het melden van onregelmatigheden vind je op de pagina Veelgestelde vragen over de verkiezingen.

Vaststellen van de uitslag

De uitslagen van de afzonderlijke stembureaus komen terecht bij het gemeentelijk stembureau. Het gemeentelijke stembureau stelt in een openbare zitting het gemeentetotaal vast. Dit gebeurt in elke gemeente in ons beheergebied. Het gemeentelijk stembureau zorgt ervoor dat de processen-verbaal van de stemming worden overgedragen aan het centraal stembureau van het hoogheemraadschap. Het centraal stembureau voert vervolgens allerlei controles uit volgens een controleprotocol(externe link) dat is opgesteld door de Kiesraad. Het centraal stembureau kan het gemeentelijk stembureau opdracht geven tot het uitvoeren van nader onderzoek of een hertelling indien daartoe aanleiding is. Daarna stelt het centraal stembureau de uitslag van de verkiezingen vast in een openbare zitting. Tijdens de zitting kunnen bezwaren worden ingebracht.

Beoordeling verloop verkiezingen door algemeen bestuur

In laatste instantie wordt toegezien op het proces van de verkiezingen door het (aftredende) algemeen bestuur van hoogheemraadschap. Vindt het algemeen bestuur dat zaken tijdens de verkiezing niet goed zijn verlopen, dan kan het besluiten tot een hertelling of zelfs een herstemming.