Jelle Suiker (rechts) en Jan Peetoom met het Gele Steentje 2023

Afgelopen week namen projectleider Jelle Suiker en adviseur civiele techniek Jan Peetoom namens HHNK het 'Gele steentje' in ontvangst. Dit is een onderscheiding die ieder jaar tijdens de ledenvergadering van de Vereniging Oud Edam uitgereikt wordt. Het is ingesteld in 1979 om personen of instellingen te eren, die zich op een bijzondere wijze verdienstelijk hebben gemaakt ten aanzien van het behoud en/of de verfraaiing van de stad Edam. In ons geval dus voor de restauratie van de Damsluis Edam.

Restauratie

In 2021-2023 is de Damsluis, vanwege ernstige slijtage, door het schap gerestaureerd. In de eerste fase zijn alle kapotte stenen vervangen, is het voegwerk hersteld en zijn de wapenstenen geschilderd. Het werk is uitgevoerd door Pronk Restauratie BV. De wapenschilden zijn geschilderd door de plaatselijke schilder, Hans Slegt.

Aan de onderkant van het gewelf bevond zich een uitstulping van het metselwerk. Deze uitstulping zat er al heel lang en zag er in eerste instantie vrij 'onschuldig' uit. In samenspraak met de Vereniging Oud Edam, de gemeente Edam-Volendam en Restauratieconstructeur Ernst de Beaufort is besloten deze uitstulping nader te onderzoeken. Het hele gewelf is vervolgens nauwkeurig ingemeten en onderzocht op overige afwijkingen. Hierna zijn er op tien locaties proefgaten gemaakt. Als snel werd duidelijk dat de boogconstructie in zeer slechte staat was. De boog van 22 cm. was, door vochtindringing en vorst gespleten. Er zat een spleet tussen waardoor er sprake was van twee bogen van ieder 11 cm.. Na deze constatering is de Damsluis grotendeels afgezet en is fase 2 van de restauratie gestart. Er is een steigerconstructie in het water gebouwd met daarop een houten ondersteuningsconstructie die de boog tijdens de werkzaamheden moest ondersteunen. De onderkant van het gewelf is voorzichtig losgehakt en opnieuw vastgemetseld. Je kunt vanwege de ruimte maar met twee metselaars tegelijk aan de gang. Ook moest de houten ondersteuningsconstructie steeds worden aangepaste en verplaatst door de timmerman. De bovenkant van de boogconstructie is voorzien van een specielaag waardoor er geen water meer naar binnen kan dringen. Een langdurige en arbeidsintensieve klus: het werk heeft bijna twee jaar geduurd.

Historie

Edam kreeg in 1357 stadsrechten en bovendien mocht de stad een doorvaart graven dwars door de stad tussen de Zuiderzee en het Purmermeer. Door deze verbinding floreerden de scheepvaart en handel. Door de schurende werking van eb en vloed bleef de haven van Edam mooi op diepte. Maar elders leverde het naar binnen stromende zoute zeewater veel overlast en landverlies op. Om dit tegen te gaan besloot Keizer Karel V in 1544 het zeegat in Edam af te sluiten met sluizen. Door verzet van Edam werd de maatregel van Karel V niet direct uitgevoerd. De bouw van een sluis betekende dat de schurende stroming van de getijden in de haven wegviel. Die zou dan zeker verzanden. Dit was heel nadelig voor de scheepvaart en de vele scheepswerven in de stad. De Edammers bleven zich verzetten en vernielden vervolgens in 1570 en 1572 de deuren om de haven weer open te krijgen. Uiteindelijk kwam pas in 1592 de huidige stenen Damsluis gereed.